نقش باکترِی هلیکوباکتر پیلوری در ایجاد زخم‌های پوشش مخاطی معده

رضا علامه ـ ونکوور

هلیکوباکتر پیلوری (H. Pylori) چیست: 
هلیکو باکتر پیلوری (H. Pylori) نوعی باکتری مارپیچ است که محققان معتقدند اغلب، زخم‌های گوارشی ناشی از عملکرد خود باکتری ب همراه توکسین Toxin آن می‌باشد.  آلودگی به این باکتری در کانادا و آمریکا بیشتر از نقاط دیگر دنیا است. تحقیقات آماری نشان داده است که حدود ۲۵٪ از افراد زیر ۴۰ سال و نیمی از افراد بالای ۵۰ سال به این عفونت و عوارض ناشی از آن یعنی زخم‌های پوشش مخاطی معده یا اثنی‌عشر مبتلا می‌باشند.  در علم پزشکی زخم‌های مناطق ذکر شده در مخاط معده و قسمت ابتدائی روده‌ی کوچک را زخم پپتیک Peptic نام نهاده‌اند.  زخم‌های پپتیک بسیار شایع است و امروزه تقریبا از هر ۹ نفر، یکی به این نوع زخم مبتلا می‌باشد.  البته شایان ذکر است که فقط یکی از دلایل زخم‌های Peptic عفونت باکتریائی است.  دلایل دیگری که باعث ایجاد زخم‌های مخاط معده می‌شوند، عبارتند از مصرف مداوم داروهای ضد تورم و التهاب با منشأ غیراستروئیدی مانند آسپرین و آیبوبروفن و تومورهای بدخیم معده و لوزالمعده.
در مورد Anxiety یا اضطراب می‌توان گفت که اضطراب‌های بلند مدت ناشی از بیماری‌های اضطرابی (Anxiety Disorder) می‌تواند سبب ایجاد Peptic گردد. اما استرس‌های کوتاه مدت نمی‌تواند باعث ایجاد زخم‌های مخاط معده گردند، اگرچه نقش آن‌ها را در بدتر شدن و وخیم شدن این گونه زخم‌ها نمی‌توان انکار کرد.

چرا هلیکوباکتر پیلوری در تمامی افرادی که به آن مبتلا می‌شوند ایجاد بیماری نمی‌کند؟ 
دلیل آن هنوز مشخص نیست.  بعضی از دانشمندان و محققان معتقدند که تعمیرات PH معده و پانکراس در اثر استرس مداوم می‌تواند به نحوی باعث وسعت بخشیدن به میدان عمل این باکتری و در نهایت سبب ایجاد زخم گردد.  اما هنوز چگونگی این ادعا به ثبوت نرسیده است.
در کل می‌توان خصوصیت روانی و جسمانی افراد و نوع هلیکوباکتر پیلوری را در ایجاد احتمال زخم سهیم دانست.
نحوه‌ی ایجاد آلودگی به این باکتری و این که افراد چگونه به این باکتری آلوده می‌گردند هنوز اطلاعات کافی در د ت نیست. اما عده‌ای براین باورند که این باکتری از طریق آب، غذا، انتقال ترشحات و بزاق دهانی ناشی از بوسیدن، می‌تواند منتقل شود (این باکتری در بزاق بعضی از افراد دیده شده است). 

رابطه‌ی H. Pylori و زخم گوارشی چیست؟
این باکتری مخاط گوارشی معده و اثنی‌عشر را تحریک کرده و باعث تضعیف این مناطق شده و در اثر نفوذ اسید لایه‌های پائین‌تر مخاط همراه با اثر عمل باکتری، منجر به ایجاد زخم می‌شود.  لازم به ذکر است پوشش مخاطی معده محیطی ایمن (Safe) برای باکتری ب شمار می‌رود.  این باکتری نوعی ماده‌ی شیمیائی ترشح می‌کند که باعث کاهش قدرت اسیدی معده به میزان چشمگیری شده، در نتیجه، نفوذ باکتری ب مناطق زیرین مخاط می‌تواند تضمینی برای تداوم زندگی باکتری و به طور آلترناتیو، عوارض خطرناک ناشی از زخم برای شخص مبتلا گردد. این باکتری ب شکل مارپیچ (Spiral) دیده می‌شود و در نتیجه بنا به شکل خاص آن می‌تواند به مدت طولانی در لایه‌های زیرین مخاط زندگی کرده Safe یا ایمن بماند.

علائم زخم:
درد متناوب و مجهول شکم در ساعات بعد از غذا (۲ یا ۴ ساعت بعد از غذا)، در نیمه شب یا بین ساعات ۳ تا ۶ صبح، صدای غرغر شکم و تهوع در ساعات نزدیک به صبح.
در حالات شدید استفراغ‌های قهوه‌ای، دل پیچه‌ی شدید و مدفوع آبکی و خونی یا گاهی سیاه دیده می‌شود، که گاه پزشک در تشخیص، راه به خطا رفته و مریض را برای انجام آزمایش از جهت آمیب Histoletica به آزمایشگاه می‌فرستد که می‌تواند در جای خود از جهت روند درمان خطرناک باشد.
لازم به ذکر است که جهت تشخیص زخم بهترین روش می‌تواند اندوسکوپی از احشاء گوارشی باشد.

راه‌های تشخیص H. Pylori:
این باکتری از طرق مختلف شامل، مدفوع، تنفسی، سرمی، بافتی قابل شناسائی است.  در آمریکا روش تشخیص سرمی و تنفسی هر دو مرسوم می‌باشد.  لازم به ذکر است که اگر شخصی دچار زخم گوارشی شد اولین و مهمترین تست توسط یک پزشک زبده و ماهر همین تست تشخیص H. Pylori است، زیرا در صورتی که شخص مبتلا به این باکتری ب شد درمان زخم ناشی از این باکتری از زخمی که به علت مصرف مثلا آسپرین یا ایبوپروفن ایجاد شده است می‌تواند بسیار متفاوت باشد.  در ضمن تست تنفسی اوره روش خوبی برای تشخیص H. Pylori  می‌باشد زیرا بعد از درمان جهت مشاهده‌ی پیشرفت بهبودی می‌توان مجددا از نتیجه‌ی این تست بهره گرفت.  متأسفانه هنوز روش صحیح و قانع کنندای جهت پیشگیری از این آلودگی توسط دانشمندان و محققان ارائه نشده است اما پژوهشگران در صدد ساختن واکسن ضد H. Pylori در آینده نزدیک می‌باشند. 
بهرحال رعایت نکات بهداشتی، مثل شستن دست‌ها بعد از توالت و قبل از خوردن غذا، نداشتن آمیزش جنسی دهانی با افراد مشکوک به این بیماری و غیره الزامی می‌باشد.
متأسفانه بسیاری از بیماران (بعد از مشخص شدن تست مثبت هلیکوباکتر پیلوری) نسبت به درمان و خوردن دارو، از خود سستی و گاهی اوقات مقاومت نشان می‌دهند زیرا مجبورند روزانه قرص‌های زیادی مصرف کنند و گاهی این داروها دارای عوارضی (Side effect) هم چون: تهوع، استفراغ، مدفوع خاکستری، اسهال، دل‌پیچه، گیجی (Dizziness)، سر درد، احساس طعم بد در د ان و گاه عفونت قارچی در زنان می‌گردد. اما چنانچه این عوارض شدید نبوده و در حد ملایم باشند، شخص باید به درمان با این داروها تا بهبودی کامل ادامه دهد.